Spelletjes van vroeger

                                                          Gemaakt door Frans Woons  uit Canada 

                                                              Frans.woons@telus.net

                                                            Terug naar de hoofdpagina         www.nostalgiekrant.nl

                                                Allereerst een paar opmerkingen:

                     In de jaren 1945 – 1955 reden er nog vrij weinig auto's door de straten van Amsterdam, vooral in onze “volksbuurt”;

                     het was vlak na de Tweede Wereldoorlog. 

                     We konden toen nog op de rijweg spelen. 

                    Af en toe kwam er wel een auto maar, nadat we die hadden laten passeren, speelden we gewoon verder. 

                    De bakker, melkboer, groenteman, schillenboer, enz. kwamen met een handkar, bakfiets of paard en wagen door de straat. 

                    Balspelletjes deden we met afgedankte tennisballen. 

                    Soms verkregen van mijn buurman die in het Vondelpark werkte. 

                    Vlak bij dat park waren tennisbanen en ballen vlogen weleens over hek het park in. 

                    Soms speelden we met een kleine leren bal (een drietje) en een heel enkele keer voerde iemand een grote leren bal

                    (een vijfje; een dure bal!) ten tonele.

                                                                          Lijst van spelletjes:

                                    1.  pinkelen                                            26. knoop aan een touwtje

                                    2.  hinkelen                                            27. gooien met centen

                                    3.  klepperen                                          28. playeren

                                    4.  tollen                                                29. handje klap

                                    5.  priktollen                                          30. groene zwanen, witte zwanen

                                    6.  knikkeren                                          31. aftellen

                                    7.  ik verklaar de oorlog aan...               32. het roken van fakkels

                                    8.  verstoppertje                                     33. jo-jo'en

                                    9.  krijgertje                                           34. hartjesdag

                                   10. touwtje springen                                35. boksprong

                                   11. hoepelen                                            36. branden met brandglas

                                   12. diaboloën (diaboleren)                       37. rugby

                                   13. hooggooiertje                                    38. slagbal met rondjes

                                   14. pijltjes schieten                                  39. putten

                                   15. elastiek in de wind                             40. hoeken

                                   16. kerstbomen verbranden                     41. stand in de wand

                                   17. badminton                                         42. randje tik

                                   18. jokari                                                 43. lummelen

                                   19. land verdelertje                                  44. koppen

                                   20. luilakken                                            45. handbal

                                   21. spelletje met een touwtje                    46. steltlopen

                                   22. kijkdoos                                             47. beeldengooiertje

                                   23. autopetten                                          48. palen

                                   24. ruitentikkertje                                     49. olleke, bolleke, rubesolleke

                                   25. portemonnaie aan een touwtje            50. kaatsen ballen

                                                                                                    51. bok-bok-berrie

              ad 1.  Pinkelen

              Aantal spelers: 2.  Benodigdheden: een stok van ca. ½ m lang en een pinkel. 

              De pinkel is een stokje ca. 20 cm lang waaraan beide einden een punt gesneden is. 

              De pinkel werd op een putdeksel gelegd. 

              Met de lange stok werd dan (door de eerste speler) op één van de punten van de pinkel geslagen waardoor deze omhoog vloog. 

              Als de pinkel in de lucht was werd hij met de lange stok weggeslagen. 

              De tweede speler rende achter de pinkel aan, pakte deze op en rende dan weer terug naar de putdeksel. 

              De eerste speler haalde intussen punten door heen en weer te rennen tussen de putdeksel, in het midden van de straat, en

              de stoeprand. 

              Als deze speler besloot te stoppen met het behalen van punten bleef deze op de putdeksel staan. 

              De tweede speler moest dan stoppen met terugrennen. 

              Hij probeerde dan de pinkel op de putdeksel te gooien waarop de andere speler stond. 

              Deze probeerde dit te voorkomen door met de lange stok over de putdeksel heen en weer te zwaaien. 

              Belandde de pinkel niet op de putdeksel, dan probeerde de eerste speler de pinkel weer in de lucht te brengen en weg te slaan

              vanaf de plaats waar de pinkel beland was. 

              De speler moest daarbij ten minste één voet op de putdeksel hebben. 

              Soms lag die speler languit op straat! 

              Kon de speler de pinkel niet bereiken dan had de andere speler weer het recht om de pinkel op de putdeksel proberen te gooien.

              Landde de pinkel op de putdeksel dan ruilden de spelers van plaats. 

              Als de speler, die de pinkel ophaalde, eerder op de put terug was dan de speler die bezig was punten te behalen, dan werd er ook

              van plaats verwisseld. 

              Als de put niet precies in het midden van de straat lag kreeg de speler 1 punt voor het rennen van de kortste afstand en 2 punten

              voor de langste afstand.  De speler die de meeste punten behaalde was winnaar.

              ad 2.  Hinkelen

              Hiertoe wordt op straat, met krijt, een hinkelbaan getekend. 

              De hinkelbaan is in genummerde vakjes verdeeld. 

              Je springt op één been in het eerste vakje en hinkelt dan op één en hetzelfde been verder naar de volgende vakjes. 

              In het laatste vak (of vakjes) mag je met twee benen staan om om te draaien. 

              Als je op het verkeerde vakje hinkelt, of op een lijn of buiten de vakken terecht komt, ben je “af”. 

              Iemand anders is dan de aan de beurt.

              Het hinkelen heeft veel varianten.  Je gebruikte soms ook een steentje of een krijtje. 

              Dit gooide je dan in het eerste vakje.  Daarna sprong je met één  been in het tweede vakje. 

              Dan maakte je de hinkelbaan af door van vakje naar vakje te hinkelen. 

              Op de terugweg moest je, op één been staande, het krijtje uit het vakje pakken en over dat vakje heen springen. 

              Dan had je de baan “gehaald”.  Dan gooide je het krijtje in het tweede vakje en deed je weer hetzelfde.  Enz.

              ad 3.  Klepperen

              Men kleppert door twee plankjes, die men tussen de vingers van één hand vasthoudt, ritmisch te bewegen. 

              De uiteinden van de houten plankjes klepperen tegen elkaar en dit produceert een geluid zoals b.v. met castagnetten. 

              Er werd vaak een liedje bij gezongen.

              B.v.: “Klepperde, klepperde, klep klep klep, ‘k ben zo blij dat ik ze heb”. 

              Mijn vader bracht hiervoor wel eens mooie eikenhouten plankjes mee naar huis vanaf zijn werk.

             ad 4. Tollen

             Benodigdheden: een houten T-vormige tol, voorzien van een ijzeren punt, en een zweep. 

             Men stak de tol in de grond , b.v. tussen trottoirtegels of straatstenen, of in een gaatje van een putdeksel.  

             Daarna wond men het touwtje van de zweep rond de tol. 

             Als je de zweep snel wegtrok begon de tol te draaien. 

             Men hield de tol draaiende door er regelmatig met de zweep tegen aan te slaan. 

             Het gebeurde wel dat je de tol in een grote boog sloeg en dan vloog hij weleens door een ruit! 

             De tol bleef ook weleens enige tijd in het touwtje hangen; vooral als dat touwtje nat was. 

             Je versierde de tol met punaises of met krijtjes.

             ad 5. Priktollen

             Priktollen hadden een rondere vorm dan de gewone tollen. 

             De metalen punten waren een “appelenpunt” (rond)  of “perenpunt” (puntig). 

             Een touwtje, met een lusje aan een eind (gelegd rond de punt van de tol), werd om de onderste helft van de tol gewonden.

             Dan wierp men de tol, terwijl men het vrije eind van het touwtje vasthield, van zich af en dan belandde de tol al draaiende op de grond.

             De winnaar was degene wiens tol het langst draaide. 

             Ook deze tollen decoreerde men.

             Mijn ouders spraken weleens van een variant van dit spel waarbij men de tol van iemand anders probeerde te breken door

             hem met je eigen tol te bekogelen. 

             Dit werd “kloven” genoemd en het was niet populair in mijn jeugd.

              ad 6. Knikkeren met knikkers

             Het spel werd met twee of meer spelers gespeeld. 

            Knikkers waren er in verschillende soorten en waarden: van klei (vaak rood of groen geverfd), glas (“stuiters”;

            deze waren er in drie groottes en hadden verschillende namen w.o. “mexicaantjes”), staal (“looien daaien”; uit kogellagers) ( Looie detten )

            en een wit materiaal (“kalkedotten”; groter dan de kleien knikkers en meestal niet zuiver rond). 

            Het doel van het spel was de knikkers in een gleuf (“de bak”) te krijgen. 

            De bak bevond zich tussen een gevel en de eerste trottoirtegel. 

            Men begon het spel “met de hand voor het bakje”.  De spelers besloten vooraf hoeveel knikkers ze gingen inzetten. 

            Beiden evenveel; althans in waarde. 

            Om de beurt nam men alle knikkers in de hand en wierp men, bij de stoeprand staande, de knikkers in de richting van de bak. 

            Degene die de meeste knikkers in één keer in de bak kreeg mocht beginnen. 

            De knikkers die niet in de bak zaten moest je nu met gebogen wijsvinger een zet geven om ze in de bak te doen belanden. 

            Zolang dat je lukte bleef je aan de beurt.  Als je miste was een ander aan de beurt. 

            Degene die de laatste knikker in de bak deed kreeg alle knikkers.

            ad 7. Ik verklaar de oorlog aan...

             Voor dit spelletje tekende men op de rijweg, ter breedte van de gehele rijweg, met krijt een vierkant. 

             Dit vierkant was in vier kleinere vierkanten verdeeld.  In het midden tekende men een cirkel (doorsnede ca. 1 m). 

             In de vier sectoren van deze cirkel schreef men de namen van vier landen. 

             Bij voorkeur twee geallieerde landen en twee landen van het “Oostblok”.  Het spel werd met vier spelers gespeeld. 

             Elke speler vertegenwoordigde een land.  Via het zgn. “aftellen” (zie nr. 31) bepaalde men wie er het eerst aan de beurt

             was om de oorlog te verklaren. 

             Had men dit bepaald dan stapten alle spelers met één voet in hun eigen sector. 

             De oorlog verklaarder hield een hand omhoog. 

             De overige drie spelers hielden een hand gestrekt voor zich uit over het midden van het speelveld. 

             De verklaarder zei dan langzaam: “Ik verklaar de oorlog aan...” en noemde dan snel de naam van één van de landen vertegenwoordigd

             door één van de overige drie spelers. 

             In een snelle beweging probeerde hij een klap op de hand van de speler, die dat land vertegenwoordigde, te geven. 

             Lukte dat niet, dan begon het spel opnieuw en noemde de oorlog verklaarder de naam van een ander (of hetzelfde) land. 

             Als het wel lukte dan begon er een achtervolging. 

             De oorlog verklaarder rende achter de “aangeslagen” persoon aan. 

             Men rende via de krijtlijnen maar in je eigen land kon je vrij rondrennen. 

             Was de achtervolger in staat een speler te tikken, dan kreeg de achtervolger een “kolonie” in het land van de “aangetikte” persoon. 

             De achtervolging duurde een redelijke tijd. 

             De kolonie bestond uit een cirkel (doorsnede ca. 30 cm) met de naam van het land van de oorlog verklaarder erin geschreven

             (meestal afgekort met één of twee letters). 

             Je kon je kolonies gebruiken om bochten af te snijden tijdens een achtervolging. 

             Ik geloof dat de beurt overging op de persoon die een kolonie moest afstaan. 

             Het spel eindigde als men het zat was.

             ad 8. Verstoppertje

             Verstoppertje werd ook wel “schuilhokkie” of “dievie met verlos” genoemd. 

             Via aftellen (31) werd bepaald wie hem “was”. 

             Deze speler ging met zijn gezicht tegen een muur staan en telde hardop: tien, twintig, enz., tot honderd of vijfhonderd. 

             Intussen verstopten de overige spelers zich achter auto's of in portieken.

             Bij honderd zei degene die hem was: “Ik kom.  Wie niet weg is is gezien! 

             Eén, twee, drie (terwijl hij met een open hand drie keer op de muur sloeg) voor wie achter mij staat”. 

             Een enkele “slimme” speler ging soms n.l. achter de teller staan en tikte meteen af.  Het zoeken begon. 

             Vond de zoeker iemand dan rende beiden terug naar de “buut” plaats.  Wie het eerst aftikte won.  De ander was “af”. 

             Zo werd iedereen gezocht en afgebuut. 

             De eerste speler die “af” was werd de zoeker voor de volgende ronde. 

             Je kon jezelf verlossen door voor de zoeker de buut plaats te bereiken en drie keer op de muur te slaan. 

             De laatste speler die niet gevonden werd kon voorzichtig en ongezien naar de buut plaats proberen te komen. 

             Als hij eerder aftikte dan degene die hem “was” verloste hij de hele kliek. 

             Dan was de zoeker ook de zoeker voor de volgende ronde.

             ad 9. Krijgertje

             Eerst werd weer bepaald wie de “klos” was.  Iedereen rende weg en de “klos” probeerde iemand te tikken. 

             Lukte hem dit dan was de aangetikte persoon de klos. 

             Overtikken mocht niet dus moest de nieuwe klos gaan rennen om iemand te tikken. 

             Soms werd afgesproken dat, als je op een bepaalde plaats stond of een bepaalde kleur aanraakte, je niet getikt kon worden. 

             Dit heette “passie”.  Dat woord riep je als er iemand achter je aan zat en je “passie” verkreeg.

             Een variant was het zgn. “doorsnee krijgertje”. 

             Hierbij werd één bepaalde persoon achterna gezeten, in tegenstelling tot bovengenoemde variant waarbij de achtervolger

             iedereen kon tikken.  Rende een derde speler, bij doorsnee krijgertje, tussen twee personen, die elkaar achterna zaten,

             door dan werd deze derde speler op zijn beurt achterna gezeten.

             ad 10. Touwtje springen

             Dit werd gedaan met één of meerdere personen. 

             Om alleen te springen gebruikte je een kort touw; meestal met klossen aan de einden, dat je, al springend, om je lichaam slingerde. 

             Je kon een persoon laten “inkomen”. 

             Er waren spring liedjes.  B.v.: “In, spin, de bocht gaat in” (dan kwam er iemand meespringen) en “Uit, spuit, de bocht gaat uit”

             (dan ging de tweede speler er weer uit). 

             Er was ook een soort snelspringen (de “dubbele”).  Dan draaide je het touw twee keer zo snel rond en zong je b.v.:

             “Er liep een aardig meisje al langs de waterkant”.

             Met een langer touw, dat werd dat rondgedraaid door twee personen (één aan elk einde), sprong men met meerdere personen tegelijk. 

             Het ging altijd onder het zingen van liedjes die vertelden wat er moest gebeuren. 

             Als je het touw deed stoppen door verkeerd te springen was je “af” en moest je het slingeren van één van de twee “slingeraars” overnemen.

             ad 11. Hoepelen

             Een originele hoepel bestond uit een grote ijzeren ring waaraan, met een klein ringetje, een ijzeren stokje was bevestigd. 

             Door het stokje voort te duwen rolde de hoepel over straat. 

             Bij gebrek aan een originele hoepel werd soms een velg van een fietswiel gebruikt. 

             Deze rolde men over straat door er met een houten stokje tegen aan te slaan.

             ad 12. Diaboloën (diaboleren)

            Benodigdheden: twee stokjes met een touwtje er tussen en een diabolo

            (twee kegels, gemaakt van hout of rubber, met de toppen aan elkaar bevestigd).         

            De diabolo hield men draaiende door het op het touwtje te laten rusten en de stokjes, in tegenovergestelde richting, op en neer te bewegen.

            Een soort jongleren dus. 

            Soms gooide men de draaiende diabolo omhoog (door de stokjes krachtig uit elkaar te trekken)

            en ving hem dan weer op met het touwtje.  Er werd ook een liedje bij gezongen. 

            Viel de diabolo op de grond dan was je “af” en was een ander aan de beurt.

            ad 13. Hoog gooiertje 

            De hoog gooier bestond uit een vierkant lapje (een oude zakdoek, een stuk van een oud laken of tafellaken, of i.d.). 

            Hierin deed je wat zand en dan knoopte je het lapje dicht met een stuk touw van ongeveer een halve meter. 

            Je zwaaide ermee in de rondte en liet het touw op een goed moment los. 

            Dan vloog de hoog gooier omhoog. 

            Soms raakte deze verward in kabels (b.v. in de Draadomroep kabels van de PTT die over de straten gespannen waren) of kwam

            hij in de dakgoot terecht. 

            Als de hoog gooier enige tientallen keren op straat gesmakt was, barstte het lapje open en werd het onbruikbaar. 

            Er werden wel eens gekleurde linten aan de hoog gooier gebonden.  We deden ook wedstrijden wie het hoogst kon gooien.

            ad 14. Pijltjes schieten

            Eerst scheurde je van kranten of tijdschriften langwerpige repen papier. 

            Hiervan draaide je om een vinger een pijltje (een holle kegel). 

            Het einde werd met spuug vastgekleefd. 

            Dan nam je een stuk electriciteitspijp van ijzer of, later, PVC met een diameter van ongeveer 2 cm.  Je stopte het pijltje in deze pijp. 

            Als het pijltje te dik was maakte je hem op maat door er een stukje van af te scheuren. 

            Je zette de pijp aan je mond en blies het pijltje krachtig weg. 

            Favoriet was het om, door een geopend raam, pijltjes bij iemand naar binnen te “schieten”.

            ad 15. Elastiek in de wind

            Hiertoe werd een stuk breed elastiek tussen beide handen gespannen. 

            Als je tegen de wind in rende, vooral als het hard waaide, ging het elastiek “zingen”.

            Een variant hierop is een kleiner stuk elastiek gespannen tussen een gebogen stuk ijzerdraad. 

            Dit bevestigde men aan een touw en door het hard rond te draaien ging ook nu het elastiek zingen.

             ad 16. Kerstbomen verbranden

             Vlak na de Kerst gooiden de mensen hun afgedankte kerstboom op straat. 

             Die lagen er meestal niet lang want de jeugd was er gek op om die bomen te verbranden. 

             Als de bomen verbrand waren maakte men van de stammen knuppels door de takken te verwijderen. 

             Met die knuppels werden andere groepen jongens aangevallen om hun bomen te stelen (meestal jongens uit een andere buurt;

             meestal kwam het niet tot echte vechtpartijen). 

             Soms was het teleurstellend als er een boom uit een raam gegooid werd en de boom al zijn naalden verloor. 

             Dit kwam door de klap op de straat.  Het waren juist de naalden die goed fikte  

             ad 17. Badminton

             Dit is nu nog steeds een bekend spel. 

             Het net werd vroeger meestal gespannen tussen een regenpijp (aan de gevel) en een lantaarnpaal (aan de stoeprand). 

             Het was dus dwars over de stoep gespannen waardoor voetgangers er omheen moesten lopen of er onderdoor moesten.

             ad 18. Jokari

             Dit spel werd door twee spelers gespeeld. 

             Elke speler had een slaghout en sloeg daarmee, om de beurt, een balletje weg dat aan een stuk elastiek was bevestigd. 

             Het elastiek zat weer vast aan een stalen veer dat weer vastzat aan een zware plank die op de grond lag. 

             Ooit maakte mijn vader zelf een Jokarispel.  

             I.p.v. hout had hij loden platen gebruikt die hij, d.m.v. schroeven, aan elkaar bevestigd had.

             ad 19. Land verdelertje

            Hiertoe werd met een mes een rechthoek in de aarde gekrast. 

            Het werd door midden gedeeld en beide spelers kregen ieder een helft te verdedigen. 

            Om de beurt mocht je het mes in het lapje grond van de tegenpartij proberen te werpen. 

            Als het mes in de grond bleef staan werd de lijn van het mes verlengd tot aan twee kanten van de rechthoek. 

            Die lijn werd de nieuwe grens van je land.  Zodoende vergrootte een speler zijn lapje grond. 

            Soms werd het lapje grond van je tegenstander erg klein. 

            Dan moest je proberen het mes in één van zijn grenslijnen te gooien.  Als dit lukte had je gewonnen.

            ad 20. Luilakken

            De zaterdag voor Pinksteren was het luilak.  De jeugd stond dan vroeg op; om een uur of 4 of 5. 

            Dan werd er overal belletje getrokken en ander kattenkwaad uitgehaald. 

            Zoals het ophangen van fietsen in lantaarnpalen. 

            Of het stapelen van twee vuilnisbakken en deze dan tegen een deur te laten leunen. 

            Dan aanbellen en als men de deur open deed (van b.v. 1, 2 of 3 hoog) vielen de vuilnisbakken naar binnen. 

            De bakkers bakten luilakbollen. 

            Dit waren kleine kadetjes van ca. 5 cm x 5 cm x 5 cm.  Ze werden voor 2 cent per stuk verkocht. 

            (Een normaal kadetje kostte toen 4 cent).

             ad 21. Spelletjes met een stuk touw

            Hiertoe nam je een stuk touw en knoopte de einden aan elkaar vast zodat je het touwtje met twee handen tegenover elkaar tussen

            pinken en duimen kon houden. 

            Door met de vingers herhaaldelijk in te steken en lussen op te nemen en te laten schieten ontstonden er patronen als bij een haakwerk. 

            Je had b.v. het “visnetje”, een “parachute”, een “kop en schotel” en een “bank”. 

            Zelfs de “Eiffeltoren”.  Je kon ook een tweede persoon het touwtje laten “overnemen”. 

            Dan ging het haakwerkje op zijn of haar handen over.

            ad 22. Kijkdoos

           Hiervoor gebruikte je een oude schoenendoos. 

           In het deksel knipte je een gat en dat beplakte je met doorzichtig gekleurd papier. 

           In één van de twee korte wanden van de doos maakte je een kijkgat. 

           De doos werd ingericht met plaatjes die je er inplakte op een soort coulissen

           gelijkende   manier. 

           Soms gebruikte je ook stukjes watten als wolken of ter decoratie. 

           Voor 1 cent mocht men in de doos kijken.

            ad 23. Autopetten

           De autoped (ook wel “step” genoemd) bestaat tegenwoordig nog steeds. 

           Vlak voor mijn 7^e verjaardag knapte mijn vader een eenvoudige, tweedehandse, autoped op bij ons op de veranda. 

           Hij was rood van kleur. 

           Toen ik hem vroeg voor wie de autoped bestemd was vertelde mijn vader mij een leugentje. 

           Hij wilde mij verrassen.  Ik kreeg de autoped op mijn verjaardag als kado. 

           Mijn vriendje Henk Soet en ik gingen vaak autopetten. 

           We reden vaak een vaste route: Marco Polostraat, Jan Evertsenstraat, Witte de Withstraat, Postjesweg, Hoofdweg, Mercatorplein,

           Jan Evertsenstraat en weer terug in de Marco Polostraat. 

           Soms reden we deze route in tegenovergestelde richting. 

           We gingen ook wel op de autoped naar het “Bosplan” (Het Amsterdamse Bos). 

           We lieten ons wel eens voorttrekken door vriendjes op een fiets wat gevaarlijk, en daarom strafbaar, was. 

           Henk Soet had een autoped met grote luchtbanden. 

           De mijne was van mindere kwaliteit; hij had kleine massieve banden.

           ad 24. Ruitentikkertje

           Dit spelletje werd voornamelijk in het schemerdonker gespeeld. 

           Dat was meestal in de herfst, winter of het vroege voorjaar als het niet zo lang licht was als in de zomer. 

           Je had een lang stuk touw nodig met, zo’n ½ m van een einde, een knoop van een jas, of i.d., bevestigd. 

           Dit einde van het touw werd voorzichtig (om geen geluid te maken) aan een raamkozijn bevestigd (met een punaise of zoiets). 

           We verstopten ons en trokken herhaaldelijk aan het touw.  De knoop botste tegen het vensterglas. 

           Door dit geklop dachten de mensen binnen dat er iemand aan het raam klopte. 

           Dan kwamen ze naar buiten of deden het gordijn open en ontdekten dat er niemand was.  

           We hadden grote lol.  We herhaalden het net zo lang tot de mensen binnen door hadden wat er aan de hand was. 

           Dan trokken ze het touw van het raamkozijn af.

           ad 25. Portemonnaie aan een touwtje

           We knoopten een oude, lege portemonnaie aan een touwtje. 

           We legden de portemonnaie op het trottoir, haalden het touwtje onder een auto door en hielden achter de auto het touwtje vast. 

           Iemand die de portemonnaie zag bukte zich om hem op te rapen. 

           Op dat moment trokken wij aan het touwtje en weg was de portemonnaie.  “Mispoes” riepen we dan nog! 

           Ook dit spelletje kon je het best spelen als het al schemerde. 

           Soms zag men het touwtje en alvorens zich te bukken zette men een voet op het touwtje.

           ad 26. Knoop aan een touwtje

           Hiertoe werd een touwtje door twee gaatjes van een knoop gestoken. 

           De einden van het touwtje werden dichtgebonden. 

           De knoop werd naar het midden van het touwtje geschoven. 

           Vervolgens deed men het touwtje om de middelvinger van elke hand. 

           Door de knoop rond te laten slingeren wond je het touwtje op. 

           Als het genoeg was opgewonden bewoog je beide handen van elkaar af en weer naar elkaar toe en de knoop ging dan heen en weer draaien.

           Dit maakte dan een snorrend geluid. 

           We lieten zo'n draaiende knoop soms voorzichtig tegen een vensterglas komen en dat gaf weer een ander geluidseffect.

           ad 27. Gooien met centen

           Hierbij gooide een aantal spelers om de beurt centen in de richting van een muur. 

           De speler wiens cent het dichtst bij de muur bleef liggen, na al dan niet de muur te hebben geraakt, mocht alle centen van de

           grond oppakken. 

           Dan gooide men weer opnieuw.

           ad 28. Playeren

           Hiervoor gebruikte men lege kartonnen sigarettendoosjes. 

           Hier haalde je de voor- en achterkant vanaf en deze knipte je doormidden. 

           Dan maakte je een stapeltje van die halve kanten (de “players”). 

           Dit stapeltje hield je tijdens het spelen vast met de blanco kant naar boven. 

           Je speelde het spel met twee spelers. 

           Op de grond of een trede in een stoep werden, tussen de spelers in, de players om de beurt neergelegd in een stapeltje met de

           bedrukte kant naar boven.. 

           Als je een player van hetzelfde merk oplegde mocht je de hele stapel pakken

            (tenzij je tegenstander je te vlug af was en een volgende player neerlegde voordat je in de gaten had wat er aan de hand was). 

            Je moest de stapel dan op twee vingers leggen en omhoog gooien (het zgn. “tossen”). 

            Dan probeerde je met dezelfde hand de stapel, in de lucht, te grijpen. 

            De players die je niet ving waren voor de tegenpartij. 

            De gewonnen players werden onderaan de stapel toegevoegd.

            Ik heb de indruk dat dit spelletje door de geallieerde militairen in 1945 in Nederland is ingevoerd;

            te oordelen aan de Engelse woorden “players” (spelers) en “to toss” (gooien). 

            Deze militairen brachten ook de begeerde sigaretten...

             ad 29. Handje Klap

             Dit spelletje werd gespeeld door twee personen; meestal meisjes. 

             Er werd bij gezongen.  Een heel bekend liedje was: “Papegaaitje leef je nog?  I-ja dee-ja. 

             Ja meneer ik ben er nog.  I-ja dee-ja.  K’heb mijn eten opgegeten en mijn drinken laten staan.  I-ja dee-ja, poef!”. 

             Er werd op verschillende manieren met de handen tegen elkaar geklapt. 

             Er was veel oefening voor nodig om het geklap goed gelijk te laten verlopen.

             ad 30. Groene zwanen witte zwanen

             Dit spel werd ook gebruikt om te bepalen wie er mocht meedoen aan het volgende spel. 

             Of je er groot genoeg voor was. 

             Twee spelers stonden hierbij met hun gezichten naar elkaar toe, de handen in elkaar geslagen en de armen omhoog; als een poort. 

             Alle kinderen liepen één voor één onder de poort door. 

             Ze werden hierbij een witte of een groene zwaan genoemd. 

             Een groene zwaan mocht wel en een witte niet deelnemen aan het volgende spel. 

             De groep besloot aldus wie er wel en wie niet mocht meedoen. 

             Hier was regelmatig onenigheid hierover; vooral als het een broertje, zusje, vriendje of vriendinnetje van één van de grotere spelers betrof,

             doch dit werd op min of meer democratische wijze opgelost.

             Het was een variant op het liedje: “Witte zwanen, zwarte zwanen. 

             Wie gaat er mee naar Engeland varen? 

             Engeland is gesloten en de sleutel is gebroken. 

             Is er dan geen smid in het land die onze sleutel maken kan? 

             Laat door gaan.  Laat door gaan.  Wie achter is moet voor gaan”.

             ad 31. Aftel versjes

             Via deze versjes werd bepaald wie hem moest zijn bij het volgende spelletje; de zgn. “klos”. 

             Of werd hierdoor bepaald wie bij een spelletje het eerst mocht beginnen. 

             De kinderen stonden in een cirkel en één van hen telde af. 

             Eén van de liedjes was: “Op de Amstelveenseweg stond een rijtje bomen. 

             Al die bomen waaiden weg.  Iet wiet waait is eerlijk weg”. 

             Bij elke lettergreep raakte je, in volgorde, een kind in de kring aan. 

             Meestal werd er rechtsom afgeteld. 

             Als een kind werd geraakt bij het woord “weg” dan mocht dit kind de cirkel verlaten. 

             Steeds opnieuw zong men het liedje tot er één speler over bleef en die was dan de klos!

             ad 32. Het roken van fakkels

             Fakkels zijn de vruchten van de “lisdodde” die men in vochtige plaatsen vindt. 

             Wij plukten ze aan de slootkant van parken enz. 

             De fakkels werden eerst gedroogd.  Dan drenkten we ze in petroleum en lieten ze uitlekken. 

             Hierna staken we ze aan en doofden de vlammen zodat de fakkels gingen smeulen. 

             Dan staken we een stengel in onze mond en zo rookten we onze “fakkel”.

             ad 33  Jo-jo'en

             Een jo-jo bestaat uit twee halve bollen verbonden door een asje. 

             Om dit asje zat een touwtje gebonden. 

             Door het touwtje aan het vrije einde vast te houden (hier zat vaak een lusje) en de jo-jo naar beneden te laten gaan, nadat het

             touwtje om het asje was gewonden, begon deze te draaien. 

             Als de jo-jo aan het eind van het touwtje kwam bleef hij draaien en klom zodoende weer langs het touwtje omhoog. 

             Deze bewegingen kan men nog versterken door de jo-jo naar beneden te gooien (het lusje vasthoudend) en als de jo-jo bijna

             op het onderste punt was beland kon je hem, met een korte ruk aan het touwtje, weer naar boven laten komen. 

             Mensen die erg handig waren met de jo-jo konden er allerlei trucks mee uithalen.

             B.v. hem over de grond te laten lopen.

             ad 34. Hartjesdag

             Hartjesdag werd in ons deel van Amsterdam niet gevierd. 

             Dat werd vooral in de binnenstad, vnl. de Jordaan, gevierd. 

             Volgens mij was het in januari. 

             Het “feest” bestond vnl. uit het verbranden van oude spullen zoals oude autobanden. 

             Het liep soms wel eens uit de hand. 

             Dan moesten de politie en de brandweer er aan te pas komen. 

             Het verkeer werd zo soms bemoeilijkt en dan was de chaos compleet.

             ad 35. Boksprong

             Boksprong deed men met een vrij grote groep kinderen. 

             De kinderen stonden in een lange rij achter elkaar met ongeveer 2 m ruimte tussen twee opeenvolgende kinderen. 

             Men stond voorover gebogen met de rug gekromd en de handen op de knieën. 

             Een kind nam een aanloop en zette zijn handen op de rug van de eerste bok en sprong er over heen. 

             Vervolgens maakte hij zo de rij af. 

             Dan veranderde hij van een “springer” in een “bok”. 

             Als er geen “springers” meer waren veranderde de laatste “bok” in de rij in een “springer”. 

             Zo liep men als het ware de hele straat, al bokspringend, door. 

             Vaak waren er een aantal “bokken” en een aantal “springers” tegelijkertijd.

             Er waren hierop veel variaties. 

             Zoals panden bok.  Dan stond er één bok met op zijn rug een das of iets dergelijks. 

             Daar sprong dan een heel rijtje kinderen overheen. 

             Als je de das deed vallen was jij de bok!

             ad 36. Branden met een brandglas

             Dit spelletje vond in de zomer plaats want je had er een sterke zon voor nodig. 

             Je nam een brandglas dat meestal een goedkope lens van plastiek was. 

             Je legde een schoenveter, een sigaretten peuk, een stuk plastiek of een stuk bakeliet neer en hield het brandglas er boven. 

             Je bewoog de lens zodanig dat de afbeelding van de zon op het brandbare materiaal zo klein mogelijk was. 

             Het materiaal was dan “in focus”. 

             De geconcentreerde zonne energie brandde een gat in het materiaal en dat begon te roken en te stinken. 

             Toen ik een kind was waren de fietssturen met een soort hard (zwart) plastiek bekleed. 

             Dit peuterden we van de fietssturen af en we gebruikten het om te verbranden.

             ad 37. Rugby

             Het werd in twee ploegen gespeeld en voornamelijk door jongens. 

             We gebruikten er een tennisbal voor. 

             Nu was het de bedoeling om met de bal in de hand het doel, b.v. een regenpijp, van de tegenpartij te raken. 

             De tegenpartij trachtte dit te verhinderen door de bal te ontfutselen van de andere partij. 

             Dit spel was, net als het echte rugby, nogal wild; er raakte wel eens iemand gewond.

             ad 38 Slagbal met rondjes

             Dit is een soort honkbal.  Het veld bestond uit een put in het midden van de straat  en vier goot putten op elke hoek van het veld. 

             Er waren twee ploegen 

             De ene ploeg stond in het veld; de andere ploeg was aan slag. 

             De bal, meestal een tennisbal, werd met een slaghout (vaak een plank of i.d.) weggeslagen. 

             Na het wegslaan van de bal moest men het veld rondrennen. 

             In de tussentijd kon je afgebrand worden door de tegenpartij. 

             De tegenpartij probeerde de geslagen bal allereerst te vangen. 

             Dan was je meteen “af” (“dood”) want dan had je een “vangbal” geslagen! 

             Men was afgebrand, oftewel “dood”, als de bal op de putdeksel in het midden van de straat terecht kwam voordat je

             één van de vier putdeksels bereikte. 

             Waren er drie “dood” dan ruilden de twee ploegen van plaats. 

             Het doel van de veldploeg was dus de bal  zo snel mogelijk op de putdeksel in het midden van de straat te krijgen. 

             De andere ploeg behaalde punten door rondjes te rennen.

             ad 39 Putten

             Geput werd er op de rijweg met een tennisbal. 

             Elke speler beschermde zijn put in de goot maar probeerde tegelijkertijd de bal tegen de put van een tegenstander te schoppen. 

             Men probeerde, met de voeten, van elkaar de bal te ontfutselen (het zgn. “pingelen”). 

             Als je de bal tegen de put van een tegenstander schopte kreeg je een punt. 

             De speler die de meeste punten verzamelde was winnaar.

             ad 40 Hoeken

             Dit spelletje speelden we met een tennisbal, meestal in het inhammetje in de Marco Polostraat in het schoolblok tussen de Cabotstraat

             en de Balboastraat (afgebroken rond 2001). 

             Elke speler beschermde zijn eigen hoek maar probeerde tegelijkertijd een andere speler uit te schakelen. 

             Dit kon je doen door de beide zijden van de hoek te raken met de bal (met één schop). 

             Het spel ging door tot er één speler over was dat was dan de winnaar. 

             Daarna begon het spel gewoon weer overnieuw en deed iedereen weer mee.

             ad 41 Stand in de wand

             Hieraan namen veel spelers deel. 

             Je ging in een grote groep staan en ééntje met de bal in het midden. 

             De speler met de bal riep dan langzaam: “Stand in de wand voor...” dan riep hij de naam van één van de andere spelers. 

             Dit kind moest de bal vangen voordat hij op de grond terecht kwam. 

             Lukte dit dan was hij aan de beurt om de bal omhoog te gooien terwijl hij de naam van een ander kind riep. 

             Lukte het niet dan riep het kind wiens naam geroepen was de naam van een kleur. 

             Dan moesten de overige spelers snel iets van die kleur aanraken. 

             Dan had je “passie” en kon je niet met de bal “uitgegooid worden”. 

             Was je “uitgegooid” dan mocht je niet meer aan het spel deelnemen, veronderstel ik.

             Als de bal werd opgegooid stonden de kinderen klaar om zo snel mogelijk weg te rennen. 

             Maar je moest ook klaarstaan om, als je naam genoemd werd, naar de bal toe te rennen om hem op te vangen. 

             Was dus tegenstrijdig: je stond klaar om weg te rennen maar ook om de bal te vangen. 

             (Aanval en verdediging; zoals bij vele spelletjes).

              Soms werd er een letter i.p.v. een kleur genoemd dan moest je de letter aanraken voor “passie”. 

             De letters stonden op naambordjes, bakkerskarren, enz. 

             De x, y en q mochten niet genoemd worden.

              ad 42 Randje tik

              Dit werd ook met een tennisbal gespeeld. 

              Het was de bedoeling de bal op een randje in de muur te gooien. 

              Lukte dit dan sprong de bal naar de speler terug zonder de grond te raken. 

              Dan moest de speler de bal vangen en kreeg 1 punt. 

              Raakte men het randje niet dan kwam de bal via het trottoir terug en kreeg je geen punt doch, als je de bal wel ving, bleef je aan de beurt. 

              Als je de bal niet ving dan ging de beurt over naar een andere speler.

             ad 43 Lummelen

             Lummelen speelde je met drie spelers. 

             Deze stonden min of meer op één lijn. 

             De speler die in het midden stond was de lummel. 

             De buitenste spelers gooiden de bal naar elkaar over en weer en de lummel moest de bal proberen te onderscheppen. 

             Als dat hem lukte nam hij de plaats in van de speler die de schuld was dat de lummel de bal had kunnen vangen. 

             Zolang de lummel de bal niet te pakken kreeg bleef hij de lummel.

             ad 44 Koppen

             Bij het koppen was het de bedoeling de bal al koppend in het doel van de tegenstander te krijgen. 

             De bal, alweer een tennisbal, werd min of meer loodrecht omhoog gegooid en dan met het voorhoofd richting doel tegenstander gekopt.

             De tegenstander mocht de bal op allerlei manieren stoppen; met handen, voeten of benen enz. 

             Stopte hij de bal met het hoofd of kopte hij hem zelfs terug dan werd dat een “miet” genoemd. 

             Had men drie “mieten” dan kreeg men het recht om van dichtbij, halverwege de twee doelen, de bal in het doel van de

             tegenstander proberen te koppen.

             ad 45 Handbal

             Van het handballen kan ik mij weinig herinneren het werd volgens mij min of meer op de officiële manier gespeeld met doelen enz.

              ad 46 Steltlopen

              Stelten bestonden uit dunne vierkante stokken van 1½ m à 2 m lang. 

              Aan twee overstaande zijden van een stelt zat een driehoek van hout. 

              De ene was hoger gemonteerd dan de andere. 

              De vlakke kant van en driehoek zat boven en hierop kon je een voet zetten. 

              Je had twee stelten; één voor elke voet. 

              Je kon je voeten dus op lage of op hoge driehoeken zetten. 

              Er waren dus diverse (vier; welgeteld) mogelijkheden. 

              Door je armen om te stokken te slaan kon je ermee lopen. 

              Ook hield men de stelten wel eens met de handen op enige afstand van het bovenlichaam. 

              Je deed wedstrijden. 

              B.v. wie het verst of het snelst op de stelten kon lopen zonder eraf te vallen.

              ad 47 Beelden trekkertje

              Hierbij gingen een aantal kinderen naast elkaar staan met één hand gestrekt vooruit. 

              Eén kind stond ervoor en hij pakte één van de kinderen bij de hand en slingerde dat kind weg. 

              Het kind belandde een paar meter verder en bleef daar onbewegelijk (als een beeld) staan in de stand waarin hij was terecht gekomen.

              Zo belandden de weggeslingerde kinderen in allerlei groteske posities wat erg op de lachspieren van de anderen werkte.

              ad 48 Palen

              Bij het palen waren er twee ploegen die, al voetballend, probeerden de paal, vaak een lantaarnpaal, met de bal te raken. 

              Elke ploeg verdedigde zijn eigen paal. 

              Als de paal werd geraakt kreeg de ploeg een punt. 

              Wie de meeste punten had was winnaar.

               ad 49 Olleke, bolleke, rubesolleke

               Dit was meer een spelletje voor de hele kleintjes.

               Men stapelde onder het zingen van het liedje “Olleke, bolleke, rubesolleke; olleke, bolleke, knol” bij elk woord de ene

               vuist, met omhoog wijzende duim,  op de ander.

               ad 50 Kaatsen ballen

              Hierbij balde je, meestal meisjes, met twee ballen (soms zelfs met drie) tegen een muur en daar zong je een liedje bij dat

              vertelde wat je met de bal moest doen. 

              Die ballen hadden vaak een heel mooie kleur soms wel lakrood.

               ad 51. Bok bok berrie

               Dit is een variant op boksprong (spelletje 35).  Een kind stond met de rug tegen een muur. 

               De handen had hij ineengeslagen en werden op, min of meer, kruishoogte gehouden. 

               Een tweede kind vormde een bok door voorover te buigen en zijn hoofd in de handen van de staande speler te leggen. 

               De bok hield zich met zijn handen aan de staande speler vast. 

               Het volgende kind vormde ook een bok door voorover te buigen, zijn hoofd tussen de benen van de eerste bok te steken en

               zich met de handen aan de eerste bok vast te houden. 

               Een volgende speler ging op de eerste bok zitten door, na een aanloop, wijdbeens over de tweede bok te springen. 

               Volgende spelers werden òf bok òf springer totdat er zich een hele rij gevormd had die vroeger of later, onder veel

               gelach, in elkaar stortte.  Dan begon het spel weer van voren af aan...

               Oorspronkelijk door mij geschreven, met een schrijfmachine, in 1987. 

               In 2004 herschreven, door Marianne ter Stroot – Schouw te Diemen op een PC. 

               Daarvoor mijn hartelijke dank!!!

                Frans Woons, Williams Lake, B.C., Canada.  Januari 2004.

                                                                                   Terug naar de Hoofdpagina   

                                                                                      www.nostalgiekrant.nl